“SALGINI BİR DE HEMŞİRE GÖZÜYLE GÖRMEK, ONLARIN SESİNDEN DİNLEMEK''

Duygu Seda Tomru - Dramaturg (MA), Dans Hareket Terapisi, Uygulayıcısı Sanat Terapisi Uygulayıcısı

Ülkemizde Covid 19 salgınının birinci yılı dolmak üzereyken özellikle covid 19 yoğun bakım servislerinde görev alan sağlık çalışanlarını, onların bu süreçteki emeklerini, özverilerini göz ardı edemezdik. Tüm sağlık çalışanlarına teşekkür niteliği taşırcasına ve onların seslerini duyurmalarına aracı olurcasına bir röportaj serisi yapmaya karar verdik.

Geçmişte Sanat Terapisi eğitimi almış, alanda uygulama çalışmaları yapmış olan ve salgın sürecinde aktif çalışan dört değerli hemşire ile iletişime geçtik.  Yaşam ve çalışma koşulları elverirse birkaç sorumuzu yanıtlamalarını rica ettik. Onlar da bu teklifimizi içtenlikle kabul ettiler. Ancak hayatın tatlı cilveleri içlerinden sadece iki kişinin sorularımızı yanıtlamasına olanak sağladı. İletişim kurduğumuz tüm hemşirelere zaman ayırdıkları ve samimiyetle yaklaştıkları için teşekkür ederiz.

Hemşire Seda Karakaya ve Uzman Hemşire Nuray Soykal’a yönelttiğimiz soruları ve onların değerli yanıtlarını okuyabilirsiniz.

SEDA KARAKAYA
Psikiyatri Hemşiresi, Sanat Terapisi Uygulayıcısı, Psikodrama Asistanı

• Pandemi süreciyle birlikte gelişen yeni çalışma koşullarınız nasıl? Pandemi öncesinden farklı ne gibi deneyimleriniz oluyor?
  

Geçen sene Mart ayında başlayan pandemi sürecinin çalışma koşullarımızı etkilemesi çok zaman almadı. Hastane içerisinde büyük bir düzenlemeye gidilerek bölümlerin bir çoğu kapatıldı. Onların yerine pandemi klinikleri açıldı ve biz de bu kliniklerde görevlendirildik. Üçer aylık sürelerle sırasıyla; COVID-19 kliniği, kardiyoloji yoğun bakım, psikiyatri servisi ve anestezi yoğun bakımda çalıştım. Şubatın başı itibariyle, pandemi sürecinden önce de sorumlu hemşiresi olarak görev yapmakta olduğum psikiyatri kliniğine geri döndüm. Ancak vakaların sayısına göre çalışma yerimiz ve düzenimiz değiştiği için her an her şey olacakmış gibi bir ruh halindeyim.

• Pandemi döneminin zorlayıcı etkilerini gözlemliyor musunuz? Gözlemliyorsanız hangi kitlelerde (sağlık çalışanları, sağlık çalışanlarının aileleri, hastalar, hasta yakınları vb) ne gibi etkileri fark ediyorsunuz?
  

Pandemi sürecinin başladığı günden bu yana sürekli değişen koşullara uyum sağlamaya çalıştığımı fark ediyorum ve bu durum gerçekten yorucu. İlk üç ay evde kalmadım mesela. Sonra çalıştığım yer bir günde değişti. Çalıştığım ekip arkadaşlarım ve çalışma düzeni farklıydı. Bunları sadece ben değil  bir çok arkadaşım yaşadı. Pandemi ilk başladığında kimse ne yapacağını bilemiyordu ve konu hakkında çok fazla bilgi eksikliği vardı. Daha önce hiç deneyimlemediğimiz bir durumla karşı karşıyaydık. Cephede düşmanını göremeyen ancak savaşmak zorunda olan askerler gibiydik. Hasta yakınları telaşlı ve bazen ağlayarak bilgi almak için bizi arıyorlardı çünkü hastaları ile temas kurabilen tek kişi bizlerdik. Aylarca ailesinden, çocuklarından uzak kalan arkadaşlarım oldu. Hastanemizde sağlık çalışanı bir arkadaşımız günlerce entübe olarak yoğun bakımda yattı. Tüm bunlara bakıldığında pandemi örseleyici bir süreç(ti).

• Neredeyse ilk yılı tamamlanan pandemi sürecinin size fark ettirdikleri ve sizin için kazanımları neler oldu?
  

‘’Ölümün olduğu bu dünyada hiçbir şey çok da ciddi değidir aslında.’’ Kafka’ya ait olan bu sözü ne zaman kendimi kaygılı ve ufak şeylerle boğuşuyor hissetsem aklıma getirirdim.  Pandemi ise bana göre bu sözü yaşatan bir süreçti. Bu süreçte değişen koşullara nasıl tepki verdiğime bakarak kendimle ilgili fark ettiğim şeyler oldu. Belki de bunların en önemlisi sınırlarımı tanımlayabilmem olmuştur. Pandeminin getirdiği ölüm kaygısı ile nasıl baş edilebildiğini pek çok kişi üzerinde gözlemlemiş oldum. Pandeminin farklı yaş gruplarından çocuklara nasıl anlatılabileceği ile ilgili nereden geldiğini bilmediğim bir merakım vardı ve bunun üzerine okuma yapma fırsatı bulabildim. 

• Sanat Psikoterapileri ile ilgili eğitiminizin ve uygulamalarınızın bu süreçte kendiniz, hastalar, hasta yakınlarıyla kurulan ilişkiler üzerinde ne gibi etkileri oldu? Örneklerle açıklayabilir misiniz?
  

Ekip arkadaşlarımızla dinlenme zamanımızda sedyeyi flika, serum askılarını da kürek yaparak müzik eşliğinde  bir titanik sahnesi oluşturmuştuk :) Sosyal medyada özellikle sağlık çalışanları arasında da  yaratıcılığın ve sanatın kullanıldığını gördüğüm paylaşımlar oldu. Pandemi kliniğinde yatan hastalara bakım verirken dengeyi sağlamak önemli. Peki nedir bu denge? Bir taraftan hastaların ihtiyaçları öte yandan sağlık çalışanlarının ihiyaçları..Bunlar fiziksel ve ruhsal ihtiyaçlar. Özellikle koruyucu kıyafetler içerisinde, hastaların hem tedavisi ile ilgilenmek hem de ruhsal ihtiyaçlarına cevap verebilmek kolay değil.  Çalışırken bu dengeyi sağlamada sanat ve sanat psikoterapisinin beni güçlendirdiğini fark ettim. Sanat psikoterapisi eğitimi, zor koşullarla nasıl baş edebileceğim ile ilgili bana birçok malzeme sundu. Olaylara daha geniş bir açıdan bakabilmeme katkısı oldu.

NURAY SOYKAL
Uzman Hemşire, Psikiyatri Hemşiresi ve Sanat Terapisi Uygulayıcısı

• Pandemi süreciyle birlikte gelişen yeni çalışma koşullarınız nasıl?
  

      Hızlı gelişen, yeni normların, yeni referans aralıkların, yeni oluşumların ve farklılıkların olduğu yeni bir süreç. Bu tür etkisi geniş alanlarda ve çok sayıda kişiyi etkileyen süreçlerde anlayabilme, karar verme, uygulayabilme gibi davranışlar kişilik özelliği ile de ilgili olabiliyor. Bu nedenle bu sorunun cevabının çok çeşitli olabileceğini bilmekle birlikte sistemin zaten ağır yükünü taşıyan, sayısının hiç de yeterli olmadığı sağlık çalışanları için olağanüstü gücün kullanıldığı basit temel ihtiyaçların bile ertelendiği, azaltıldığı bir yaşamsal olay. Her sağlık çalışanının bireysel yükünün azaltılması için kural, düzen ve yeni sistemlerin oluşturulması elzem bir konu olmakla birlikte eski düzen ve alışkanlıklar, ritüellerin yanında yüklü, basınçlı, sorumluluğun arttığı bir iş hayatı koşulları oluştu.
Kurallar, hedefler, amaçlarımızın ortak ve ulaşılabilir olması birliktelik ve ekip anlayışının en fazla ihtiyaç hissedildiği bir deneyim yaşarken bu kadar önemli maddelerde farklılıkların, duyarlılıkların değişkenliği her şeyden önce güvensizlik, kaygı ve çaresizlik duygularını yaşatıyor. Uyumun zaman zaman yakalandığı anlarda ki güzel duygulara, kısa sürede yeni belirlenen bilgi, gelişme ve tedavi protokollerinin değişimi  sıkça darbe vurmakta.

• Pandemi öncesinden farklı ne gibi deneyimleriniz oluyor?
  

Yaşamımız çoğunluğumuz için pandemi öncesi ve sonrası biçiminde şekil almıştır. Yeni normallerimizle gerçekleştirme gayretinde olduğumuz uyum sürecimizde duygularımızı tanıma ve ifade etmenin önemi artmıştır. Çaresizlik öfke gibi hoşnut olmadığımız duygularımızın uygun müdahalelerle büyük, güzel gelişmelere sebep olabileceğini deneyimledik. Yalın ve yavaş yaşamanın kazancı olarak hayatı iyi değerlendirme ve yetebilme, ertelememenin yaşama kattığı hızı, farklılıkların gerekli koşullar oluşturulduğunda ne kadar anlamlı, kıymetli olabileceğini deneyimledik. Hızlı düşünme, tanımlama, çözebilme ve gücümüzün üst sınırının dayanıklılık deneyimleri yaşamın gerçekçi bir şekilde algılanmasında etkili olmuştur.

• Pandemi döneminin zorlayıcı etkilerini gözlemliyor musunuz?
  

Maddi, manevi, ilişkisel, algısal, ihtiyaçların temini, algılama, anlama, anlatabilme, önem sırası, ritüeller farklılaşması, alışkanlıkların biçim değiştirmesi, beklentiler, hedefler, hayaller gibi bir çok konuda pandemi döneminin zorlayıcı etkilerini yaşayabiliyoruz. 
       Savunma mekanizmalarından biri olan inkar etme seçeneğini kullanma olanaksızlığı tüm gerçeklerin, ölümün, eksik kalan vedalaşmaların, bir odada veya yatakta sıkışmış yaşamların gerçekliği ile yüzleşmek son derece zorlayıcıydı.
         Çalışma koşullarımız, yetersizlik duygularımız, çaresizliğimiz içinde zaman zaman amacımızdan uzaklaşıp yeterince tedbirli olmadığını, önemsemediğini ifade ettiğimiz, evinde kalmaktan sıkıldığını söyleyenlere karşı duygularımızın yön değiştirmesi bizi zorlayan zaman dilimlerinden bazılarıydı.
Rol karmaşası, roller arasında hızlı geçişler, sorumluluk üstlenme tercihlerimizin olmaması, zorundalıklar, gereklilikler….. Ailelerimiz yeni rollerimiz ve sorumluluklarımız nedeniyle oluşan eksikliklerin ve sıkıntıların çözümü için gereğinden fazla sorumluluk, anlayış, sabır ve endişe yaşadılar.
Hasta, bakıma ihtiyaç duyan aile üyelerimiz ve çocuklarımızı teslim edecek kreş, bakıcı, aile büyüklerinin (yaşları itibarıyla hastalık açısından risk grubunda olan) olmaması bakım yükümüzü ve çaresizliğimizi artırdı. 
Herkesin kendi kişisel yaşantısı içinde var olan güçlüklerin farklılığı, çözüm yolu aranırken değerlendiren kişilerce anlaşılamaması, adalet ve kurallardaki esnekliğin getirdiği eşitsizlik halen zorlayıcılığı devam ettirmekte.
Sağlık ekibinin bir üyesi olarak toplum tarafından büyük bir desteğimizin olmasının yanında belki de çok daha az sayıda olmasına rağmen ‘hastalığı bulaştırma riski yüksek grup’ olarak bize karşı ötekileştirme algısının olması rahatsızlık veren bir başka duygumuz. En önemlisi bireysel korunma; herkes ve bütünümüz için yapılması gereken en önemli başlığımız…. 

• Sanat Psikoterapileri ile ilgili eğitiminizin ve uygulamalarınızın bu süreçte kendiniz, hastalar, hasta yakınlarıyla kurulan ilişkiler üzerinde ne gibi etkileri oldu? Örneklerle açıklayabilir misiniz?
  

Sanat Psikoterapileri uygulayıcısı ve uzman psikiyatri hemşiresi olarak kazandığım hızlı uyumlanma, sorunlarla başa çıkabilme yetisinin gelişmesi çok sayıda pandemi kliniğinde ihtiyaç doğrultusunda çalışabilmeme olanak sağladı. Tedavi ekibi ve aileleri, hastalar, hasta yakınları, çalışma arkadaşlarıma zaman zaman danışmanlık yaptığımı söyleyebilirim. Terapi süreçlerinde travma yaşayan birini dinlemeyi deneyimlerken bu defa kendiniz böyle bir süreç içinde olup rol değişimi yaşıyorsunuz. Halen devam eden süreç içinde olup aktif danışmanlık yapmanın yanında daha ilginç olanı ise benim için zaman zaman hem danışan hem danışılan kimliğimin birbiriyle konuştuğu ve aynı zaman diliminde de bu konuşmanın moderatörlüğünü yapmamdır.